Muslim Port Haber Merkezi | Sevde Köse
Doğu Akdeniz sularında petrol ve doğalgaz bulunması, İsrail ile yaşanan çatışmaya yeni bir unsur daha eklemişti. İsrail'in yayılmacı ve işgal hırsları, Doğu Akdeniz havzasında petrol ve doğalgazın yolunu ve gelirlerini sekteye uğratmıştır.
İsrail enerji yetkilileri yerel pazar için kendi kendine yeterliliği sağlamayı başardılar ve elektriğin %70'ini çıkarılan bu gazla çalıştırılıyor. İşgal hükümeti komşu Arap ülkeleriyle gaz ihracatı ve bağlantı projeleri başlatmaya başladı ve gözünü Avrupa pazarına ve jeopolitik boyutu olan diğer yatırım projelerine dikti.
Tüm bunlar, Gazze kıyılarına yakın Filistin karasularında, en büyüğü Gaza Marine ve diğeri Gazze Şeridi'nin kuzey deniz sınırı sahası olarak adlandırılan iki sahaya dağılmış doğal gaz rezervlerinin keşfedilmesiyle aynı zamana denk geldi.
Dijital enerji verileri ile ekonomik ve jeopolitik fizibilitenin ortaya çıkmasının arka planında İsrail, tarihi Filistin kıyıları boyunca kara ve tüm karasuları boyunca dev bir altyapı ağının inşasını tamamladı.
İşgalin Enerji Haritası
İşgalci İsrail'in enerji haritası, Akdeniz'de Levitan ve Tamar gaz sahaları ile Askalan ve Hayfa kıyılarındaki üretim platformlarını ve ayrıca Sina'daki Mısır Gaz Şirketi Medco’ya sıvılaştırma amaçlı gaz pompalama ve dağıtım istasyonlarını da kapsıyor.
İsrailli enerji yetkilileri ayrıca ABD şirketi Chevron ile Filistin kıyılarında büyük şehirlerin açıklarında yüzen sıvılaştırma tesisleri kurmak için görüşmeler yürütüyor.
Gazze açıklarında iki saha keşfeden British Gas’ın, rezerv miktarının yaklaşık 1,5 trilyon fit küp doğal gaz olduğu ve iki sahadaki gazın toplam piyasa değerinin 6 milyar ila 8 milyar dolar arasında değiştiği tahmin ediliyor.
Aynı şekilde Doğu Akdeniz'deki Levanten Denizi Havzası'ndaki petrol ve doğal gaz keşiflerinin net değeri 453 milyar dolar (2017 fiyatları) olan 122 trilyon fit küp doğal gaz ve net değeri yaklaşık 71 milyar dolar olan 1,7 milyar varil geri kazanılabilir petrol olduğu tahmin edilmektedir.
2021 yılında ABD Jeoloji Araştırması Kurumu tarafından hazırlanan raporda, Doğu Akdeniz'de beklenen gaz rezervi 286,2 trilyon fit küp olarak tahmin edilmiştir.
Öte yandan Leviathan gaz sahasının toplam üretiminin yılda 12 milyar metreküp olacağı ve bunun kademeli olarak yılda yaklaşık 21 milyar metreküpe çıkacağı tahmin edilmektedir.
Tamar'ın rezervlerinin ise 280 milyar metreküp olduğu tahmin ediliyor, 2013 yılında üretime başlayan Tamar gaz platformu günde 7.1 ila 8.5 milyon metreküp doğal gaz çıkartmaktadır.
İsrail makamları, Filistin’in gazına el koyarak ondan gelir elde edilmesinin yanı sıra yatırım projelerinden ve komşu ülkelerle yapılabilecek iş birliği hatlarından da kazanç sağlanmasına mani oluyor.
İsrail'in Çalıntı Gaz Projesi
İsrail, "çalıntı gaz" ihraç ederek ve Avrupa Birliği'nin de katılımıyla komşu ülkelerle anlaşmalar yaparak Filistin’in kaynaklarını sömürmeye ve sömürgeci ve ekonomik hedeflerine ulaşmaya çalışıyor.
BM raporları “işgalin, Filistinlilerin milyarlarca dolar değerinde olduğu tahmin edilen doğal zenginliklerinden yararlanmasını engellediğini ve sürdürdüğü yıkıcı savaşıyla Gazze Şeridi halkını yerinden etmeye çalıştığını” belirtti.
İşgal hükümeti Filistinlilerin enerji kaynakları konusunda ikili bir politika yürütüyor. Bir yandan Filistin Yönetimi'nin, ister Batı Şeria'nın Ürdün Nehri sınırında ister Gazze açıklarındaki karasularında olsun, enerji kuyularına erişimini engelliyor; nitekim Batı Şeria doğrudan işgal altında ve Gazze halkının denizde yedi kilometreden fazla açılmasına izin verilmiyor.
Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) 2019 yılında yayınladığı raporda, “doğal kaynaklar alanındaki jeologlar ve ekonomistlerin, işgal altındaki Filistin topraklarının, işgal altındaki Batı Şeria'nın C Bölgesi'nde ve Gazze Şeridi'nin Akdeniz kıyılarında büyük petrol ve gaz rezervuarlarının üzerinde olduğunu doğruladığını” kaydetti.
Ancak işgal, Filistinlilerin kendi enerji sahalarını geliştirip kullanmalarını onları sömürmek ve bundan faydalanmak için engellemeye devam etmektedir. Bu nedenle de Filistin halkı, sosyo-ekonomik kalkınmayı finanse etmek ve enerji ihtiyaçlarını karşılamak için bu doğal kaynağı kullanma fırsatından mahrum bırakılmıştır.
Biriken kayıpların milyarlarca dolar olduğu tahmin ediliyor. İsrail’in Filistinlilerin petrol ve doğal gaz rezervlerini kullanmalarını engellemesi devam ettiği sürece, alternatif fırsat maliyetleri ve işgalin Filistinlilere yüklediği toplam maliyet de artmaktadır.
Aynı zamanda işgal hükümeti, Filistin Yönetimi'nin Shell şirketi ile Gazze açıklarında arama ve işletme için yaptığı anlaşmayı da görmezden geldi. Yirmi yıl boyunca kuyu açma ve gaz üretim operasyonları yoluyla Gazze Deniz sahasını geliştirme fırsatlarını engelledi ve bu da Shell şirketinin sahadan çıkmasına neden oldu.
İşgal Filistin gazının 1948'de işgal edilen topraklardan ya da yerleşimlerin bulunduğu bölgelerden ithal edilmesini de kısıtlamış veya engellemiş, ayrıca Filistin tarafının payı olması gereken mali getirilere de kısıtlamalar getirmiştir.
Enerji ve Gazze Savaşı
İsrail işgalinin Gazze'deki enerji ve su kaynaklarını kontrol etmesi, Gazze Şeridi'nde bağımsız bir enerji altyapısı oluşturma çabalarını engelliyor. İşgalciler "çalıntı gaz" ve sudan faydalanırken, Gazze'deki Filistinliler ciddi bir enerji krizi yaşamaktadır.
Gazze açıklarındaki enerji kaynaklarını İsrail'in Gazze Şeridi'ne yönelik savaşıyla ilişkilendiren Amerikan Mondoweiss sitesi, yazar Tara Alami'nin İsrail'in Gazze Şeridi'ne yönelik devam eden saldırısının, kıyılarında bol miktarda bulunan zengin doğal gaz kaynaklarından bağımsız olarak düşünülemeyeceğini açıkladığı bir makale yayınladı.
Alami, İsrail saldırılarının binaları ve altyapıyı kasıtlı olarak tahrip ettiğini, on binlerce Filistinliyi öldürdüğünü ve yaraladığını, böylece halkı göçe zorlayarak Gazze'yi işgale bırakmayı ve etnik sömürge devleti kurma projesini tamamlamayı amaçladığını da sözlerine ekledi.
Merkezi Kanada'nın Montreal kentinde bulunan Küreselleşme Araştırma Merkezi, "Gazze'nin Haritadan Silinmesi: Büyük Para Gündemi ve Filistin'in Açık Deniz Doğal Gaz Rezervlerine El Konulması" başlığı altında İsrail'in Gazze'ye yönelik devam eden saldırılarının ‘gizli hedefleri’ olarak tanımladığı konulara ilişkin çeşitli raporlar, makaleler ve uzmanlarla yapılan röportajları içeren kapsamlı bir dosya yayınladı.
Dosyada, Gazze'nin açık denizdeki doğal gaz rezervlerine el koyabilmek için Filistinlilerin yurtlarından sürülmesinden bahsediliyordu.
Dosyada yer alan raporlar, Gazze Şeridi'ndeki yıkıcı savaşın, İngiliz gazeteci Felicity Arbuthnot'un İsrail'in büyük bir doğal gaz ve bir miktar petrol ihracatçısı olmayı hedeflediğini söylediği raporundan 10 yıl sonra geldiğine dikkati çekiyor.
Arbuthnot raporunda, “hükümetlerin ve medya kuruluşlarının, 2010 yılında keşfedilen Doğu Akdeniz'deki dev doğal gaz sahası Viton'un ‘İsrail kıyılarının açıklarında’ bulunduğunu düşündüğünü, bunun da bir kısmı Gazze sularında yer alsa da sahanın işgale ait olduğunu zımnen kabul etmek anlamına geldiğini” vurgulamıştı.
Öte yandan, İsrail'in Gazze'ye yönelik savaşında ilan ettiği hedeflerde gaz dosyasını hiçbir şekilde ele almadığını, daha ziyade Gazze Şeridi'ndeki Filistin direnişine ve onu destekleyen halka karşı güvenlik ve askeri hedeflere ulaşmakla sınırlı olduğunu vurgulamak gerekiyor. Bu durum, İsrail'in bu dosyaya ilişkin emellerinin varlığını inkar etmiyor, ancak İslami Direniş Hareketi'nin (Hamas) askeri kanadı İzzeddin el-Kassam Tugayları liderliğindeki Filistin direnişi tarafından dengesini kaybetmesine neden olan ani bir saldırıya maruz kalan İsrail'deki karar vericilerin gündeminde bu konu yer almıyordu.
İsrail'e kim arka çıkıyor?
İşgal makamları Gazze Şeridi açıklarındaki gaz rezervlerinin “kendilerine ait hazineler” olduğunu iddia ediyor. Küreselleşme Araştırmaları Merkezi'nin kurucusu ve başkanı Kanadalı ekonomist Michel Chossudovsky geçen ekim ayında yaptığı açıklamada İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu'nun Gazze Şeridi'ne savaş ilan etmesinin 2008 yılında Dökme Kurşun Operasyonu kapsamında başlayan Gazze işgalinin devamı niteliğinde olduğunu söyledi.
Chossudovsky, operasyonun ana hedefinin Gazze'nin askeri olarak tamamen işgal edilmesi, Filistinlilerin yurtlarından sürülmesi ve Gazze'nin açık deniz doğal gaz rezervlerine, özellikle de 1999 yılında British Gas tarafından Gazze Şeridi açıklarında keşfedilenlere ve 2013 yılında Levant Havzası'nda keşfedilenlere el konulması olduğunu da sözlerine ekledi.
Yaklaşık iki yıl önce Al-Monitor gazetesi, İsrail ile bölge ülkeleri arasında Gazze Şeridi açıklarında doğalgaz arama konusunda gizli görüşmeler yapıldığını ortaya çıkarmıştı.
Gazete, İsrail'in Gazze kıyılarındaki gaz arama operasyonlarını güvenlik nedeniyle ertelediğini ve 2024 yılının başında yapılması planlanan Gazze sahalarından gaz çıkarma operasyonlarına başlanmadan önce "güvenliğini garanti altına alacak pratik tedbirlerin uygulanması" şartı koşulduğunu yazmıştı.
Enerji İşgaline Kılıf: Yeşil Normalleştirme
İşgal makamları, çevresel ve ekonomik fizibilite ve alternatif enerji projelerinin ortaya çıkması açısından enerji için sanal zaman diliminin 2021 itibariyle 30 yılı aşmayan bir zaman dilimiyle sona ereceğini bildikleri için, İsrail yüzyılın başından bu yana Arap komşularıyla yeşil normalleşme projesi (alternatif enerji) üzerinde hızlanan bir tempoyla çalışmaya başladı.
Yeşil normalleşme projesi, 2050 yılına kadar doğal gaz enerjisinin sona ermesinin ardından İsrail'e bölgedeki yatırımları ve etkisi için daha uzun bir zaman ufku sağlamak üzere tasarlanmıştır.
Cezayirli Hamza Hamuşan ve İngiliz Katie Sandwell tarafından kaleme alınan "Yeşil Kapitalizmin Mücadelesi: İklim Adaleti ve Arap Bölgesinde Enerji Geçişi" adlı kitapta, yazarlar İsrail'in Arap komşularıyla yaptığı normalleşme anlaşmalarına atıfta bulunarak İsrail'in büyük ölçüde enerji ve gaza odaklandığını ve bu bağlamda zenginliğini koruduğunu vurguluyor.
Örneğin Filistinli yazar Menal Şakir'in bir makalesinin alıntıladığı kitabın bir bölümünde, Ürdün'ün kendi topraklarında kurulacak güneş enerjisi çiftliğinden elde edilecek elektriğin tamamını yıllık 180 milyon dolara İsrail'e satacağına dikkati çekiyor.
Filistinli yazar gerekçenin, İsrail'in Ürdün'e yılda 200 milyon metreküp su sağlayacak olan suyun tuzdan arındırma tesisini işletmek için kendi elektriğini kullanmasına gerek kalmayacağı olduğunu belirtiyor.
Bu, İsrail'in hem enerji hem de suyun tuzdan arındırma sektörlerini geliştirme hedefinin bir parçası.
İsrail'in 2030 yılına kadar ana su kaynağı olarak kullanmayı hedeflediği tuzdan arındırma işlemi enerji açısından yoğun bir işlemdir ve toplam enerji tüketiminin %3,4'ünü oluşturmaktadır. Bu nedenle işgal hükümeti alternatif enerji kaynaklarına erişimini arttırmaya çalışıyor ve "yeşil normalleşme" de bu kaynaklardan birini sağlayacaktır.
Ürdün'ün Enerjisine Nasıl Engel Olunuyor?
Anlaşma, enerji kaynaklarının %75'ini doğalgaz ithalatından sağlayan Ürdün'ün projeden enerji elde etmesine ve kendi enerji sektöründen yararlanmasına izin vermiyor, ancak iki taraf arasındaki meşhur gaz anlaşmasına göre İsrail'den gaz ithal etmeye devam edecek.
10 milyar dolarlık anlaşmaya göre Akdeniz'de İsrail'in kontrolünde bulunan Leviathan doğalgaz sahası Ürdün'e 15 yıl boyunca 60 milyar metreküp gaz tedarik edecek.
Ürdün, -kitapta belirtildiğine göre- tuzdan arındırılmış su elde etmek için yeşil enerjisini ihraç ederken İsrail'den yapılan doğal gaz ithalatına mahkum kalacak.
Çevresel normalleşme, İsrail'in enerji ve su sektörlerindeki konumunu bölgesel ve küresel olarak yeniden şekillendirmesine ve böylece bölgedeki ve dünyadaki siyasi ve diplomatik gücünü artırmasına olanak tanıyor.
*Yazımız Al Jazeera kanalında yayınlanan makaleden çeviri yapılmıştır.
